باب همایون استانبولبابِ همایون، دروازه سلطنتی، مدخل اصلی بارویِ بیرونیِ سرای جدید سلطان یا طوپقاپو سرای در استانبول می‌باشد. ۱ - محل باب همایوناین بنای عظیم چهارگوش در پشت مسجد ایاصوفیه واقع است و از طریق درگاهی مرتفع و دوطاقه به نخستین حیاطِ سرای راه دارد. ۲ - قسمت‌های مختلف بنادر دوسوی گذرگاهی که حدفاصل مدخلهای بیرونی و درونی است، اتاق‌های قاپوچیها که از دروازه محافظت می‌کردند، قرار دارد. در طاقچه های عمیق جلوخان یا نزدیک آن‌ها سرِ بریده مجرمان سیاسی به نمایش گذاشته می‌شد. بر سرِ در ورودی، آیاتی از قرآن مجید به خطی خوش نقش بسته و در پایین آن در کتیبه ای به زبان عربی اشاره شده که دیوارِ سرای به فرمان سلطان محمد ثانی در رمضان ۸۸۳ بنا شده است. ۳ - مرمت این بناطُغراهای محمود ثانی و عبدالعزیز بر بالای دروازه حکایت از برخی مرمت‌های جدیدتر دارد. ۴ - ویرانی طبقه فوقانی درگاهدر اصل یک طبقه دیگر بالای درگاه وجود داشته که در قرن گذشته ویران شده است. ۵ - کاربرد این مکانزمانی اموال کسانی که می‌مردند و وارث مشخّصی نداشتند، در اینجا نگهداری می‌شد و زمانی دیگر به منزله محلِ نگهداری اسناد خزانه بود یا برای سایر مقاصد به کار می‌رفت. ۶ - اشتباه در معنای باب همایونبسیاری از نویسندگان اروپایی، خصوصاً در قرن سیزدهم /نوزدهم، بی اطلاع از نظر هامِر [۱]
هامر، ج۲، ص۹۵.
و دُسُن، [۲]
دسن، ج۷، ص۱۵۸.
باب همایون را به معنای «باب عالی» (نام حکومت عثمانی در آثار غربیان) دانسته اند، در حالی که باب عالی در واقع مقر وزیر اعظم بوده است. حتی دلیلی در دست نیست که اصطلاح «باب» که تا قرن دوازدهم به دربار سلطان اطلاق می‌شده است، چنانکه برخی جهانگردان از جمله تورنفور [۳]
تورنفور، ج۱، ص۴۹۶.
پنداشته‌اند از این «باب» (دروازه) گرفته شده باشد.۷ - فهرست منابع(۱) هزارفن حسین افندی، تلخیص البیان فی قوانین آل عثمان، نسخه خطی کتابخانه ملی فرانسه، ش ۴۰، گ ۱۵ پ. (۲) هامِر. (۳) دُسُن. (۴) تورنفور. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «باب همایون»، شماره۶۷. |